Krótka historia miasta

Znaczna część miast pomorskich uzyskała prawa miejskie w XIV stuleciu.  Podobnie było z miastami powiatu sławieńskiego. Darłowo  lokowane było w 1312 roku, a Sławno pięć lat później –  w 1317 roku i  niedługo obchodzić będzie jubileusz 700-lecia.

Prawa miejskie nadali miastu możnowładcy pomorscy, bracia Święcowie – Jan, Piotr i Wawrzyniec – 22 maja 1317 roku. Miasto przyjęło herb Święców, którym był rybogryf, zwany herbem Pobędzie. Lokowane zostało na prawie lubeckim. Było to najbardziej rozpowszechnione  niemieckie prawo lokacyjne.  Wzorowane było na prawie Lubeki, nadanym miastu w 1226 roku przez cesarza Fryderyka II. Od XIII wieku stanowiło wzór prawno-organizacyjny dla ponad 140 miast położonych od Hamburga do Rygi, w tym Sławna.

Po lokacji miasto uzyskało 8 lat zwolnienia z podatków, by mogło się obwarować i zbudować najpotrzebniej­sze miejskie inwestycje. Nowe Sławno (bo tak było nazywane w odróżnieniu od Starego Sławna, dziś Sławska) miało kształt owalu, którego  dłuższa średnica wynosiła około 400 metrów. Ulice przecinały się pod kątem prostym. Rozplanowanie przestrzenne Sławna przez wieki nie ulegało większym zmianom  – toteż plan z początku XIX wieku można odnieść do wieków wcześniejszych. Prostokątny rynek znajdował się na środku miasta. Tu stał ratusz, który został wzniesiony prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku (najwcześniejsza znana wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1409 roku). Przypuszczalnie na rynku mieściły się też: dom kupców sukienników, jatki rzeźnicze i kramy z wyrobami szewców.

Niedługo po lokacji miasto otrzymało samorząd. Pierwsze znane nam wzmianki o nim pochodzą z lat 1319-1320. Rada miejska składała się z dwóch burmistrzów, skarbnika zwanego szafarzem, kilku rajców zwanych konsulami oraz sekretarza lub pisarza.

Miasto zostało obwarowane. Nie do końca wiadomo, czy najpierw była to konstrukcja drewniano – ziemna, a dopiero w połowie XIV wieku powstały trwałe fortyfikacje z kamienia i cegły. Wokół murów po stronie wewnętrznej obiegała miasto ulica Przymurna [Mauer Strasse], dziś to w dużej mierze zachowana ulica Basztowa. Miasto posiadało trzy bramy, które powstały wraz z murami w XIV wieku.

Głównymi zajęciami ludności było rzemiosło, handel i rolnictwo. Ważną rolę odgrywali rzemieślnicy produ­kujący żywność – rzeźnicy, młynarze, piekarze, browarnicy oraz tkacze, szewcy, powroźnicy, bednarze. Świadec­twem ich istnienia są nazwy ulic, które przetrwały od średniowiecza po 1945 rok (np. ulice Tkacka – obecnie Ko­ściuszki, Kuśnierska – obecnie Matejki, Szewska).

Pierwszym obiektem sakralnym Sławna była prawdopodobnie kaplica p.w. św. Mikołaja. Przemawia za tym nazwa ulicy Mikołaja (przylegała do zachodniej części rynku), która w części prze­trwała do dziś. Kościół farny wzniesiony został we wschodniej części bloku przyrynkowego. Fundowany został przez księżnę Zofię, siostrę księcia Barmina, w 1321 roku. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1326 roku i mówi o uroczystości poświęcenia związanej z ufundowaniem przez Hermana Scuzowa, sławieńskiego mieszczanina  ołtarza pod wezwaniem św. Wojciecha. Kościół wznoszony był przez cały wiek XIV, ale prace wykończeniowe i wyposażeniowe  trwały jeszcze   do połowy następnego wieku.

* * *

Do 1637 roku miastem władali książęta pomorscy. Po wojnie trzydziestoletniej, która spowodowała upadek gospodarczy  Sławno  dostało się pod panowanie Brandenburczyków, a od 1701 roku – Prus. W XVII wieku utrwalił się  niemiecki charakter narodowościowy Sławna.

Najstarszy znany widok Sławna – panorama miasta od strony południowej -znajduje się na obramowaniu mapy Pomorza  E. Lubinusa z 1618 roku. Sztych jest dziełem  Nicolausa Geilkerckena. Panorama posiada wymiary: 13,5x 9 cm

Od początku XVIII  stulecia  Sławno było siedzibą powiatu.

Od tego czasu nastąpiło ponowne ożywienie gospodarcze miasta. Po­wstają wtedy m.in. manufaktury tkackie. W II połowie XVIII wieku miasto miało też  prawo organizowania 7 jarmar­ków rocznie.

Widoki  Sławna Gottlieba Samuela Pristaff’a z przełomu XVII i  XVIII wieku. Przyjmuje się, iż widok górny to miasto przed, a widok dolny to miasto po wojnie 30-letniej.  Oryginał znajduje się w Archiwum Krajowym w Greifswaldzie.

Od 1718 roku w Sławnie – z nie­wielkimi przerwami – stacjonował szwadron słupskich huzarów. Niewielki garnizon wojsk kawaleryjskich został przeniesiony do Słupska  dopiero w 1901 roku.

Od XVIII stulecia w Sławnie istniała gmina żydowska. W 1776 w mieście  miesz­kało 20 Żydów, w 1852 roku – 188, a w 1900 – 170.

W 1759 roku rozpoczęto przy zachodniej pierzei rynku  budowę nowego ratusza (poprzedni znajdujący się na środku rynku spłonął).  Oddano go do użytku w 1768 r. Ratusz zniszczony został – podobnie jak całe śródmieście – w marcu 1945 roku przez wojska radzieckie.

Na początku XIX  stulecia (1808 r.) Sławno otrzymało nowy ustrój samorządowy – samorząd  tworzyła rada miejska, której rola wcześniej była dość ograniczona – i magistrat na czele z burmistrzem.

Na rozwój miasta wpływ miało dogodne położenie na szlaku komunikacyjnym ze Szczecina do Gdańska. W latach 1828-35 zbudowano szosę ze Szczecina do Gdańska z odgałęzieniami do Darłowa, Polanowa i Postomina. Połączenie kolejowe ze Szczecinem i Gdańskiem Sławno uzy­skało w końcu lat 60 – tych XIX wieku, a w latach następnych – z Darłowem i Korzybiem (1878), Bytowem (1884),  Ustką (1911). W latach 1897-98 otwarto wąskotorową linię do Polano­wa i Żydowa.

Plan śródmieścia Sławna ukazujący miasta w 1800 roku

W drugiej połowie XIX wieku po uruchomieniu połączenia ko­lejowego Berlin – Gdańsk, a także połączeń lokalnych znacznie usprawniono działalność poczty. Usługi pocztowe w mieście mają tradycję sięgającą XVII stulecia. Od 1654 roku z Berlina do Gdańska kursowała regu­larnie poczta państwowa. W Sławnie był wtedy jeden z nielicz­nych urzędów pocztowych ze stacją obsługi pasażerów i wymiany koni.

WE XIX  wieku sławieńska placówka miała do dyspozycji trzy sześciokonne wozy pocztowe, dwa czterokonne oraz odpowiednią liczbę koni. Od lutego 1852 roku z poczty sławieńskiej zaczęto nadawać telegramy. W 1905 roku oddano do użytku nowy gmach poczty (obecnie mieści się w nim także poczta).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Panorama Sławna E. Sanne do ilustrowanego opisu Pomorza Friedricha Thiede’go. Panorama powstała w 1844 roku

W XIX i XX wieku miasto było ośrodkiem drobnego przemysłu i rzemiosła. Od połowy XIX stulecia działają w mieście fabryki maszyn rolniczych, tartaki, odlewnia żeliwa, browary, olejarnie, młyn, fabryka mebli. Rozwija się szkolnictwo. Powstaje progimnazjum oraz  pierwsze placówki bankowe.  W 1897 roku otwarto w bibliotekę publiczną.

Profil przemysłu ukształtowany w XIX wieku  nie uległ  do 1945 roku  więk­szym zmianom. Np. w 1934 roku było w mieście 18 zakładów przemysłowych, w tym 3 fabryki maszyn rolniczych, 2 cegielnie, 2 tartaki, 2 zakłady meblarskie, browar, młyn, duży zakład przetwórstwa mięsa i drobiu, niewielka wytwórnia farb.

Od 1843 roku wydawana była  w Sławnie urzędowa gazeta powiatu sławieńskiego – „Schlawer Kreisblatt”. Pierwsze tytuły prasy codziennej czy cotygodniowej  zaczęły się ukazywać w 1848 roku – nie zadomowiły się jednak na dłużej. Trwały okazał się dopiero dziennik „Schlawer Zeitung”, który zaczął się ukazywać od 1886 roku (6 razy w tygodniu). W latach 1910-1913 druko­wany był drugi dziennik „Schlawer Tageblatt”.

Przełom XIX i XX wieku to rozwój infrastruktury komunalnej: powstaje rzeźnia miejska (1896), gazownia (1898), mleczarnia zaliczana do naj­większych w regionie (1905).

W końcu XIX stulecia zbudowano nowy budynek szpitala, który na początku XX wieku został rozbudowany (dziś  w tym obiekcie mieści się oddział chirurgii).

W 1900 roku powstaje projekt tech­niczny kanalizacji miejskiej, a w 1911 roku Sławno zostało włączone do  sieci elektrycznej, choć prąd w mniejszych ilościach docierał tu już w końcu XIX stulecia.  Po podłączeniu miasta do sieci energetycznej uruchomiono centralę telefoniczną. W 1900 roku były w mieście 24 aparaty telefoniczne, kilka lat później 218 (w 1913 roku). Pierwszy odbiornik radio­wy pojawił się w mieście w 1924 roku, w 1927 były już 164 radioodbiorniki.

W  latach międzywojnia działa w mieście kilka szkół – szkoła podstawowa, przy której istniały osobne klasy wyższe dla dziewcząt, z których wy­kształciła się po 1928 roku średnia szkoła miejska dla dziewcząt, gimnazjum, szkoła zawodowa, szkoła rolnicza, prywatna szkoła handlowa (w któ­rej istniały klasy kupieckie, budowlane, branż spożywczych oraz rzemiosł artystycznych).

W 1928 roku poświęcono nowo zbudowany kościół katolicki p.w. św. Antoniego z Padwy. W  połowie lat 20 – tych oddano do użytku parafialny dom ewangelicki (obecnie mieści się w nim Sławieński Dom Kultury). Powstaje także nowy gmach szkoły podstawowej (obecnie mieści się w nim gimnazjum) wraz z nowoczesną halą sportową oraz osiedle domków jednorodzinnych w południowej części miasta (obecne Osiedle im. Dzieci Wrzesińskich).

* * *

W 1945 roku, po przegranej przez Niemcy wojnie,  w wyniku decyzji konferencji w Jałcie, a później w Poczdamie, Sławno wraz ze znaczną częścią Pomorza, znalazło się w granicach Polski. Wojska radzieckie zajęły miasto 7 marca 1945 roku, a następnie spaliły śródmieście. Zniszczone też zostały obiekty prze­mysłowe. W 1939 roku miasto liczyło 9768 mieszkańców, w 1946 około 4800. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych  mieszkało tu  14 i pół tysiąca  osób, ale liczba ta systematycznie się zmniejsza – obecnie to już poniżej 12,5 tysięca.

Niedługo po wojnie uruchomiono zakłady komunalne: gazownię i wodociągi oraz sklepy. Rozpoczęły też prace nowe zakłady, w większości wykorzystując bazę przedwojenną.

Najważniejsze powojenne zakłady działające w mieście to: Spółdzielnia Odzieżowa „Sławianka”, Spółdzielnia Inwalidów „Przymorze”, Po­wszechna Spółdzielnia Spożywców, Państwowy Ośrodek Maszynowy,  Zakłady Drzewne „Sławodrzew”  i Zakłady Drobiarskie.

Dziś z dawnych potentatów na rynku utrzymały się Zakłady Drzewne i Powszechna Spółdzielnia Spożywców. W latach 90-tych ubiegłego wieku powstają prywatne zaklady drzewne „Poldan”.

W końcu lat 50-tych  rozpoczyna się budowa mieszkań komunalnych, a od 1967 roku spółdzielczych. Wznie­siono osiedla mieszkaniowe  w śródmieściu, przy ul. Armii Krajowej i Gdańskiej. W latach 80-tych zbudowano nowe osiedle mieszkaniowe „Północ”.

W  mieście działają 4 przedszkola, 2 szkoły podstawowe (jedna oddana do użytku w 1969 roku, a nowy budynek dydaktyczny drugiej w 1993 r.), 2 gimnazja, liceum ogólnokształcące, Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy im. Marii Grzegorzewskiej, Zespół Szkół Agrotechnicznych (nowe budynki dydaktyczne wraz z internatem powstały w 1972 roku), filia Szkoły Muzycznej I stopnia, Sławieński Dom Kultury. Obok Domu Kultury mieści się amfiteatr mający 1500 miejsc, w którym odbywa się w maju największa i najstarsza impreza kulturalna w mieście „Festiwal Orkiestr Dętych” (pierwszy odbył się w 1969 roku). W mieście działają też  liczne organizacje i stowarzyszenia. Do najdłużej działających należą: Fundacja „Dziedzictwo” zajmująca się ochroną dóbr kultury i popularyzacją wiedzy o przeszłości (powstała w 1991 roku) i charytatywna  Fundacja „Rodzina” (powstała w 1994 roku). Z innych organizacji warto wymienić Stowarzyszenie „Akson” zajmujące się pomocą  osobom  niepełnosprawnym.

Na lata dziewięćdziesiąte przypada budowa osiedla dom­ków jednorodzinnych  Koszalińska – Kolejowa oraz infra­struktury komunalnej:  oddanie  do użytku nowej stacji uzdatniania wody i wysypiska śmieci w Gwiazdowie. W 1997 roku oddano  nową halę sportową przy stadionie,  a w 1998 oczyszczalnię ścieków. Kilka lat później zakończono budowę kanalizacji sanitarnej, która rozpoczęła się w roku 1993.

W 2008 roku miasto zyskuje pełnowymiarową  halę sportową przy Szkole Podstawowej Nr 3.   Proekologiczny charakter miały  inwestycje spółki miejskiej MPEC – likwidacja małych kotłowni opala­nych węglem oraz modernizacja i rozbudowa sieci przesyłającej ciepło. Zmodernizowana została także stacja uzdatniania wody.

Rozwija się handel, zmienia się też wystrój sklepów. Powstają duże sklepy PSS „Społem” –  „LUX”, oraz sklepy międzynarodowych sieci  handlowych „Intermarche”, „Biedronki” i „Tesco”, które wypierają rodzimy handel.

W połowie pierwszej dekady XXI wieku  oddano do użytku długo oczekiwane przez mieszkańców małe obejście Sławna. Obwodnica odciążyła śródmieście od ruchu dużych samochodów.

Od początku lat 90 – tych Sławno współpracuje z niemieckim miastem Rinteln w Dolnej Saksonii (m.in. wy­miana młodzieży, bogata wymiana kulturalna). Inicjatorem nawiązania współpracy był Derk Steggewentz – obec­nie mieszkaniec  Rinteln, który  mieszkał  do 1945 roku w Sławnie.  Jego ojciec – także Derk – był tu lekarzem weterynarii.

Kilka lat później nawiązano kolejne kontakty zagraniczne –  z włoskimi gminami z regionu Trento:  Cles, Romeno i Cunevo (2004 rok) oraz niemieckim miastem Ribnitz – Damgarten w Meklenburgii -Pomorzu Przednim (2006 rok.). W Polsce Sławno współpracuje od 2007 roku z Ząbkowicami Śląskimi.

Od roku 1997 Rada Miejska przyznaje szczególnie zasłużonym dla miasta  odznakę „Złoty Gryf Sławieński” (odznakę ustanowiona została  w  1994 roku). Dotychczas otrzymali ją:  wieloletni proboszcz parafii pw. WNMP ks. prałat Marian Dziemianko, Stanisław Poprawski – założyciel i wieloletni kapelmistrz  sławieńskiej Orkiestry Dętej, Derk Steggewentz z Rinteln – animator współpracy Rinteln i Sławna, Włodzimierz Rączkowski – archeolog z Uniwersytetu w Poznaniu, współzałożyciel i prezes Fundacji „Dziedzictwo”, przedsiębiorca Włodzimierz Olszewski, Jan Brewiński, wieloletni radny, działacz ruchu spółdzielczego,  Andrzej  Wulczyński, nieżyjący już dyrektor „Sławodrzewia”, Elżbieta Bronowicka – Stawicka ze Stowarzyszenia „Akson”, a także burmistrz Rintel – Karl–Heinz Buchholz i Ullrich Balke z partnerskiego miasta Ribnitz – Damgarten.

W ostatnich latach wysiłek władz miejskich idzie w kierunku  remontu miejskich ulic, których znaczna cześć  jest w nieodpowiednim stanie, a cześć posiada nawierzchnie gruntową. W centrum miasta powstają  nowe budynki mieszkalne ze sklepami na parterze budowane przez prywatnych inwestorów.

Dogodne położenie komunikacyjne, infrastruktura techniczna i liczne tereny, które można wykorzystać na budownictwo przemysłowe i mieszkaniowe, to atuty Sławna, które należy wykorzystać.

Jan Sroka