O  herbie i pieczęciach Sławna

Herby w najpierwotniejszej postaci służyły jako znaki rozpoznawcze rycerstwa. Pojawiły się w połowie XII wieku w Europie Zachodniej i stamtąd przywędrowały do Polski. Ich początki wiążą się ze zmianą w technice walki i uzbrojenia. Wprowadzenie hełmu zakrywającego twarz oraz tarczy spowodowały konieczność wprowadzenia znaków ułatwiających rozpoznanie. Kodeks rycerski zabraniał podstępnego atakowania w plecy i to w pełni tłumaczy, dlaczego owe znaki umieszczano na tarczy. Najpierw były to godła osobiste, później heraldyczne czyli dotyczące całego rodu.

Powstanie herbu miejskiego zawsze wiązało się z nadaniem osadzie praw miejskich. W średniowieczu na ogół ściśle przestrzegano zasady, by w herbie lokowanego miasta znajdowało się godło rodowe właścicieli.

Jednym z bardzo znaczących rodów na Pomorzu byli Święcowie. I Sławno od braci Święców - Piotra, Jana i Wawrzyńca - otrzymało przywilej lokacyjny na prawie lubeckim 22 maja 1317 roku. Miasto przyjęło, jak to wówczas było w zwyczaju ich herb, którym był rybogryf,  w heraldyce polskiej zwany herbem Pobędzie.

Senior Święca używał  jeszcze herbu, który przedstawiał scenę polowania (myśliwego z trąbą na koniu, goniącego psem jelenia). Taki herb zachował się na pieczęci. Ale już jego synowie - ci, którzy  nadali Sławnu prawa miejskie, używali herbu z rybogryfem (tak pieczętują dokument z 1308 roku).

Jednym z ważnych źródeł dla heraldyki są pieczęcie miejskie. Często sięgają one bardzo głęboko w przeszłość i wtedy dają obraz herbu w jego pierwotnej formie. Pieczęć miasta była wyrazem samorządu - wraz z przywilejem lokacyjnym miasto otrzymywało prawo używania pieczęci, laku i sznurka o określonym kolorze. Z chwilą lokacji Sławno - jak każde inne miasto - miało samorząd, który redagował i wystawiał  wiele dokumentów publicznych. Musiały one być opatrzone pieczęcią miejską, która pełniła funkcję podpisu i była reprezentacyjnym symbolem miasta.

Na każdej pieczęci był napis i godło, które o tym mieście mówiło i od innych je odróżniało.

Najstarsza znana pieczęć Sławna znajduje się na dokumencie z 1342 roku. Pieczęć znalazł niemiecki heraldyk Hermann Dannenberg.  Inny heraldyk niemiecki Otto Hupp przypuszcza, że pieczęć powstała tuż po lokacji miasta i jest najstarsza w szeregu. Jest to duża pieczęć o średnicy 68 mm, w jej polu znajduje się rybogryf z rozłożonymi skrzydłami i napis S.(sigillum) Sivitatis Nove Slawe in Pomerania [Pieczęć miasta Nowe Sławno na Pomorzu.

Druga w kolejności pieczęć Sławna znaleziona została na dokumencie z 1352 roku. Znalazł ją Otto Hupp w archiwum szczecińskim, a wcześniej znał ją też H.  Dannenberg. Jest ona także dużą pieczęcią, o średnicy 62 mm, choć różni się od pierwszej. W polu herbu dochodzą dwa elementy: dodana jest rzeka i szachownica, która zasłania ogon rybogryfa. Rzeka to z pewnością przepływająca przez miasto Wieprza. Natomiast trudno dziś dociec, co znaczyła szachownica. O. Hupp przypuszczał, iż jest to być może symbol murów miejskich.

Jak przypuszcza polski heraldyk M. Gumowski dodanie do herbu miasta nowych elementów  mogło mieć charakter różnicujący. Na Pomorzu istniało ponad 30 miast, które posługiwały się w herbie gryfem, ponieważ w większości lokowali je książęta zachodniopomorscy. Do gryfa zaczęto  dodawać jakieś inne elementy, które były indywidualnym znakiem rozpoznawczym miasta, np. Świnoujście dodało kotwicę, Słupsk - fale , Sławno - szachownicę.

Drugim ważnym elementem wyobrażenia napieczętnego  jest napis, czyli legenda, która także ma swoją wymowę treściową . Ten napis brzmi: S.Civitatis Nove Slave in Pomerania. S jest skrótem wyrazu - sigillum, co znaczy pieczęć, często używanym przy komponowaniu pieczęci miejskich. Mamy też nazwę Nove Slawe - Nowe Sławno - co miało odróżniać lokowane w 1317 roku Sławno, od istniejącego 4 kilometry na północ grodu (dzisiejsze Sławsko). Także wyrażenie in Pomerania  wskazuje, że Nowe Sławno chciało się odróżnić od innych miejscowości o tej nazwie poza Pomorzem leżących (podobnie jest na pieczęci Słupska). Napis na pieczęci ma litery majuskułowe, typowe dla początków XIV wieku. Litera N w ostatnim wyrazie ma formę wyjątkowo zaokrągloną, gdzie indziej niespotykaną. Podobnie jest na pieczęci Słupska z tego okresu (Słupsk otrzymał prawa miejskie w 1310 roku). Można więc przypuszczać, że oba tłoki pieczęci - Sławna i Słupska - wykonane zostały przez tego samego grawera czy złot

nika.

Trzecia w kolejności pieczęć Sławna  jest pieczęcią małą, o średnicy 36 mm. Zawiera te same elementy, co druga. Znajdowała się w archiwum szczecińskim i pochodzi z połowy XIV stulecia. Zamiast słowa sigillum ma słowo: secretum i szachownica ma nieco mniej pól. Sekretami nazywano w wiekach średnich podręczne pieczątki miejskie, służące do codziennego użytku w kancelariach miejskich. Wykonywano je ze względów ekonomicznych - po to choćby, by zaoszczędzić wosk i pracę (przy wyciskaniu dużych pieczęci trzeba było użyć więcej materiału  i zabierało to więcej czasu).

Elementy omówione na tych pieczęciach - zwłaszcza tych dwóch ostatnich - będą się powtarzać na późniejszych.

* * *

Sławno należy do tych miast na Pomorzu, jeśli pominiemy drobne zmiany, gdzie herb ustalony w I połowie XIV wieku przetrwał do dziś. Jest herbem jednopolowym przedstawiającym na czerwonym tle białego rybogryfa w postaci stojącej z żółto - niebieską szachownicą zamiast ogona. Po prawej stronie znajduje się niebieski nurt rzeki (stronę prawą i lewą godła herbowego określa się zawsze z punktu widzenia osłaniającego się tarczą).

Foto 3. Herb Sławna  z herbarza Huppa  - Otto Hupp: Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer, Frankfurt 1898, s. 27 [Herby i pieczęcie niemieckich miast, miasteczek i wsi]

Foto 4. Współczesny herb Sławna

Jan Sroka